مفهوم درس پژوهی : گروهی از معلمان موضوعی خاص از برنامه درسی را برمی گزینند. آنرا به عنوان واحدکار طراحی ، اجرا و ارزشیابی می کنند و از محصول آن در تدریس بهتر استفاده می برند. یکی از اعضای گروه برنامه را اجرا و دیگران در جهت رسیدن به الگوی مشترک آنرا نقد و اصلاح می کنند.

 

درس پژوهی در فرایند پژوهش مشارکتی شبیه اقدام پژوهی است. درس پژوهی عاملی اساسی برای تشویق معلمان به یاد گیری و رشد مداوم درباره مهم ترین وظایف خود از طریق بازاندیشی مشارکتی در نحوه تدریس است (ساکی، ۱۳۹۴).

در درس پژوهی، معلمان بیش از این که مبانی نظری آموزش و یادگیری را بیاموزند، مهارت های علمی و کاربردی مربوط به یاد­­­­­دهی- یاد گیری(آموزش) و ارزیابی روش های تدریس، خود ارزیابی و فعالیت های آموزشی را می آموزند. درس پژوهی کمک می کند معلمان مشکلات تدریس خود را به کمک هم حل کنند (بهرامی هیدجی،۱۳۹۱).

معلمان در شروع درس پژوهی باید ارزش کار گروهی و نقادی را در توسعه حرفه ای خود درک کنند (ساکی۱۳۹۴ به نقل ازباینو و همکاران ۲۰۱۲).

 

اهداف درس پژوهی:

مهم ترین اهداف درس پژوهی را می توان به شرح زیر نام برد :

1. گسترش فرهنگ یاد گیری مشارکتی در مدارس
2. ایجاد باور نسبت به عمل تدریس به عنوان یک عمل اجتماعی و فرهنگی
3. فراهم کردن محیط و زمینه یادگیری معلمان از ایده و دانش یکدیگر
4. ارتقاء و توسعه دانش حرفه ای معلمان
5. تغییر روش های قدیمی یاد دهی
6. تولید دانش حرفه ای
7. معرفی درس پژوهی به عنوان مدلی اثر بخش برای پژوهش در مدرسه
8. کمک به تغییر در کارکنان مدرسه، ایجاد و توسعه محیطی انعطاف پذیر برای دستیابی به یاد گیری
9. هدف درس پژو هی، تدریس موثر تر و آگاهی از نحوه ی تفکر و یاد گیری دانش آموزان است نه ارائه نمایش و مسابقه

 

مراحل درس پژوهی :

مراحل اصلی درس پژوهی شامل مراحل زیر است :

1. مسئله یابی
2. برنامه ریزی درسی
3. آموزش درس(اجرا)
4. ارزش یابی
5. تجدید نظر
6. آموزش درس تجدید نظر شده
7. ارزش یابی و باز اندیشی
8. سهیم شدن در نتایج.

 

تفاوت های درس پژوهی و اقدام پژوهی

۱-درس پژوهی نقطه عزیمت عمل است            اقدام پژوهی عزیمت تئوری و عمل است

۲-هدف پرورش حرفه ای معلم است                   هدف پژوهش حین عمل است

۳-ماهیت در س پژوهی باز اندیشی (تفکر)است    ماهیت اقدام پژوهی تفسیر داده هاست

۴-بهسازی کلاس                                                بهسازی فرایند آموزش و نتیجه بهتر

۵-فقط در کلاس درس ومدرسه قابل اجراست       در همه جا وهر سازمانی قابل اجراست

۶-بیشتر ارگانیک و کمتر سیستماتیک است             بیشتر سیستماتیک است

۷-خیلی جزئی ومحدود است                               گسترده است

۸-گروهی و تیمی است                                        فردی هم اجرا می شود

۹-تاکید بر غنی سازی فرایند آموزش دارد                 شناسایی مسئله و بهسازی عمل در مدرسه و سازمان های

۱۰-برنامه درسی مورد توجه است                        شناخت مسئله و کاربریافته در محل کار

۱۱-هدف اساسی یاد گیری معلم است                 هدف عمده شناسایی و کاربرد روش حل مسئله در عمل است

 

آموزش درس پژوهی به صورت گام به گام

گام اول: تشکیل گروه، تقسیم کار و مسوولیت های اعضای گروه

به طور مثال یک گروه ۵ نفره را در نظر بگیرید (یک نفر مسول هماهنگی، دو نفر مسول نوشتن طرح درس، دو نفر مسئول اجرا) اعضای گروه باید علاوه بر مسوولیت تعیین شده همگی در یک راستا و به طور مشترک در کلیه فعالیت ها نقش داشته باشند.

 

گام دوم: تعیین هدف پژوهش

به طور مثال در گیر ساختن دانش آموزان در فرایند یاددهی یاد گیری و این که بیاموزند آن چه را می دانند چگونه در شرایط جدید به کار برند.

ملاک هدف فوق بر اساس مواردی از قبیل وجود مشکل در ارتباطات شفاهی دانش آموزان و یا نا توانی در حل مسئله و…. می باشد.

 

گام سوم: تعیین موضوع درس پژوهی

موضوع باید به گونه ای باشد که برای معلم و دانش آموزان چالش بر انگیز باشد و بتواند گروه درسی را به هدف بلند مدت تحقق یابد. به طور مثال: ماده درسی ریاضی سال سوم دبیرستان فصل ۴ مفهوم حد.

 

گام چهارم : تدوین طرح درس اولیه

در تدوین طرح درس تمامی اصول طرح درس نویسی شامل: هدف کلی و اهداف جزئی رفتاری – ارشیابی تشخیصی مراحل اجرا و زمان و….. باید به طور صحیح تدوین شود.

 

گام پنجم : اجرا

دراین مرحله طرح درس نوشته شده (به طور مثال: مفهوم حد) توسط یکی از اعضای گروه به گروهی از دانش آموزان تدریس می گردد. در ضمن تدریس سایر اعضای گروه و ناظران تمامی جنبه های تدریس را مطابق با روند طرح درس تدوین شده، با تمرکز اصلی بر روند یاد گیری دانش آموزان، عکس العمل ها، پرسش ها و پاسخ های دانش آموزان، فعالیت ها و بازخوردهای ایشان، استفاده از وسایل کمک آموزشی و اثر بخشی روش های تدریس و….. با دقت بررسی کرده و یادداشت برداری می کنند.

 

گام ششم: گزارش نویسی و نقد اولین تدریس

در این مرحله ناظران و همکاران با استفاده از یادداشت ها و مشاهده مجدد فیلم تدریس، به نقد تدریس اولیه می پردازند.

مهمترین نکات مورد بررسی عبارتند از :

1. میزان یاد گیری دانش آموزان و کارآمدی روش های اجرا
2. میزان تسلط معلم در اجرای تدریس، استفاده از وقت و وسایل کمک آموزشی، پرسش و پاسخ های مناسب، کنترل کلاس، شیوه های ارزش یابی

اجرای این مرحله بهتر است در پایان مرحله پنجم و با حضور معلم مجری انجام پذیرد.

در پایان مفسر جمع بندی نهایی را انجام داده، گزارش مکتوب ارائه می دهد.

 

گام هفتم: باز نگری مجدد طرح درس

در این مرحله گروه درس پژوهی چهار گام اساسی در پیش رو دارد:

1. جمع آوری و باز بینی اطلاعات ، یادداشت ها، فیلم ها و نظرات
2. تجزیه و تحلیل: بررسی شواهدی که میزان بر آورده شدن اهداف ذکر شده در طرح درس را توسط دانش آموزان نشان می دهد.
3. شناسایی تغییرات مورد نیاز : جهت تحقق اهداف و یادگیری بهتر دانش آموزان
4. اصلاح طرح درس: در ضمن اصلاح طرح درس، نکات به اطلاع اعضا رسانده شود.

 

گام هشتم: اجرای مجدد تدریس

در این مرحله یکی دیگر از اعضای گروه یا همان معلم قبلی، طرح درس اصلاح شده را به گروه دیگری از دانش آموزان تدریس می نماید، ناظران باید تفاوت های یادگیری دانش آموزان را در دو تدریس اجرا شده بررسی و درباره دلایل این تفاوت ها بحث نمایند.

گام نهم: گزارش نویسی و بررسی تدریس دوم

دراین مرحله علاوه برفرایند گزارش نویسی (مثل اولین تدریس)، تفاوت میزان درک و یادگیری دانش آموزان و دسترسی مطلوب به اهداف درس و اثربخشی تدریس را در تحقق این اهداف، مورد ارزیابی قرار می دهیم.

گام دهم: بازتاب و پیامدهای تدریس

مرحله نهایی در فرایند درس پژوهی تهیه گزارش از نه مرحله قبلی است که می تواند چرخه درس پژوهی را به صورت توصیفی بیان کند؛ این مرحله به مستندسازی شواهد بررسی شده پرداخته و به تشریح دانش حرفه ای کسب شده توسط گروه می پردازد.

 

چگونگی تدوین گزارش کتبی در درس پژوهی و اصول اساسی در تدوین گزارش:

 

۱-گزارش نهایی باید بر موضوع خاص خود متمرکز شده و در نتیجه دقیق و روشن باشد به گونه ای که دیگران به راحتی آن را درک و در صورت نیاز مورد استفاده قرار دهند.

۲-بر اجمال گویی و پرهیز از طولانی ساختن گزارش تأکید نمایید. صرفاً مهم ترین یافته ها و دست آوردهای خود را منعکس سازید.

۳- گزارش باید آموزنده و الهام بخش باشد. به نحوی گزارش را آماده سازید که در برگیرنده دانش تولیدی و آموزه ها و پیشنهادهای گروه درس پژوهی برای دیگران باشد.

۴-مفروضات و اصول تدوین یک سند علمی را در تدوین گزارش در نظر داشته باشید. از جمله گزارش از ساختار و طراحی مناسبی برخوردار بوده، قواعد نحوه ی استفاده از منابع را رعایت نموده و از ویرایش مناسب علمی و ادبی برخوردار باشد.

۵-مستندات مهم فعالیت های گروه (فیلم، عکس، نوع تکالیف دانش آموزان، ابزار و …)در گزارش نهایی ارایه شوند.

 

فصل اول

الف: بخش مقدماتی گزارش :

– صفحه عنوان: شامل مشخصات منطقه آموزشی و مدرسه، اسامی پژوهشگران، راهنما یا ناظر، نحوه ی تماس

– صفحه ی بسم ا…

-صفحه ی تقدیم

-صفحه تقدیر و تشکر

-چکیده :

بخشی از گزارش نهایی است که در عین اختصار، اصل مطلب و نتایج گروه درس پژوهی را به خواننده منتقل می نماید. چکیده حداکثر در یک صفحه شامل ۲۰۰ تا ۳۰۰ کلمه و در پایان نیز کلمات یا واژه های کلیدی حداکثر در ۴ کلمه که راهنمای نکات مهم موجود در گزارش است .

-فهرست مطالب

-فهرست جداول و اشکال

 

 

فصل دوم

ب: بخش میانی گزارش

-مقدمه

-تعریف و تبیین مسأله و توصیف چالش ها ی موجود و تعیین وضعیت مطلوب (مشکل موجود )

-تعیین ضرورت و اهمیت موضوع

-تعیین اهداف (اهداف ویژه – کلی )

-تعیین سوالات درس پژوهی (تبدیل اهداف به سوالات پژوهشی )

-توصیف ویژگی های طرح درس پژوهشی (سناریو )

-نحوه ی تقسیم کار (تعیین وظایف محوله به افراد گروه )

-اجرای طرح درس اول

-توصیف و ارزیابی طرح درس اول (نقد و بررسی تدریس اول )

-کار دانش آموزی(نمونه ای از کار دانش آموزان)

-تصاویر تخته سیاه (عکس هایی از زمان تدریس و فرآیند آن)

-نظر نهایی گروه در باره ی نحوه ی اجرا و تهیه طرح درس اصلاح شده (دوم )

-پاسخ به سوالات پژوهش

-اجرای طرح درس دوم (در صورت داشتن نواقص در اجرای اول )

-کار دانش آموزی (نمونه ای از کار دانش آموزان)

-عکس هایی از تخته سیاه

-توصیف ویژگی های طرح درس دوم (نقد و بررسی تدریس دوم )

-نظر نهایی گروه در باره ی نحوه ی اجرا

-داده های پژوهش، نتایج حاصل از درس پژوهی (حاصل از طرح درس اول و دوم )

-نظر نهایی گروه در باره ی نحوه ی اجرا (نظرات مثبت و منفی اعضا بیان شود )

-جمع بندی نهایی گروه

یافته ها را خلاصه و شواهد اصلی (مشاهدات و نکات کلیدی، نتایج مهم مصاحبه با دانش آموزان، نمونه هایی از یادگیری های دانش آموزان) را مبنی بر موفقیت یا عدم موفقیت ذکر نمایید. بحث کنید که چگونه می توان کار گروه تفکر و یادگیری دانش آموزان را در مسیر اهداف درسی بهبود بخشید. هم چنین تاثیر فعالیت گروه توسعه حرفه ای معلمان مورد بحث قرار گیرد.

-بیان محدودیت ها

-پیشنهادات

 

فصل سوم

ج- بخش پایانی گزارش

ارائه ی فهرست منابع شامل: کتاب، مقاله، ارجاع منابع اینترنتی

منبع نویسی در فهرست ماخذ به روش معتبر. نمونه هایی از نحوه ی استفاده از آن ارائه می شود:

الف )کتاب:

ساکی، رضا(۱۳۸۸).سواد پژوهشی معلم، تهران، انتشارات دانش آفرین.

ب) مقاله:

اسکینر. بی اف(۱۳۷۲)چه بر سر روان شناسی به عنوان علم رفتار آمده است؟ ترجمه علی اکبر سیف، فصل نامه ی روانشناسی وعلوم تربیتی دوره اول و شماره ۵،۹۲،۱.

پ)ارجاع منابع اینترتی :

در برخی موارد شما از منابع منتشر شده در اینترنت استفاده می نمایید . برای ارجاع اینترنتی همانند ارجاع مکتوب در متن و داخل پرانتز ابتدا اسم نویسنده سپس سال انتشار و در آخر شماره صفحه نوشته می شود. اما در انتهای متن مکتوب، شش عنصر:۱. نام نویسنده ۲. عنوان سند ۳. پایگاه وبی ۴. تاریخ ۵.صفحه ۶. نشانی اینترنتی آورده می شود.

ارائه ی پیوست ها: مدارک و مستندات شامل کارهای دانش آموزان ، صورت جلسات، فیلم ها، عکس ها و …

 

نکته مهم : برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد درس پژوهی و همچنین اطلاعات مشابه نرم افزار توسعه توانمندی معلمان ابتدایی را دانلود نمایید.برای دانلود بر روی همین متن کلیک کنید.

 

منابع :

معلم یار

بهرامی هیدجی،علی – مرسلی، صغری ،درس پژوهی شیوه ای نو در طراحی اجرایی برنامه درسی ،مجله رشد آذر ۹۱،رشد تکنولوژی دوره بیست وهشتم

ساکی ،رضا-درس پژوهی،مقاله دانشنامهایرانی برنامه درسی

سرکار آرانی،درس پژوهی هسته تحولدر آموزش وپرورش،مجله رشد مدیریت مدرسه ،دوره ششم،شماره هفت فروردین ۱۳۸۷

سرکار آرانی پژوهش مشارکتی معلمان در کلاس درس ؛ تجربه ژاپن در

رورش حرفه ای معلمان در مدرسه،فصلنامه تعلیم و تربیت ،سال پانزدهم شماره ۳ ص۷۸-۶۱

فضلی ،رخساره در س پژوهی تدریس فرصت ساز ،رشد آموزش ابتدایی دوره ۶۱۶ شماره آذر ۹۱

درس پژوهی معماری نوین تدریس (تکنولوژی آمزشی استان سمنان)نمونه 

معاونت پژوهش و برنامه ریزی نیروی انسانی ناحیه یک قم

۱-samanketab.roshdmag.ir

۲-tecnoligy@roshd.ir

۳-www.rie.ir

۴-www.rishdmag.ir

۵-weiog.roshdmag.ir.farda

۶-www.medu.ir

7 - http://eghdampajoohirahbordy.ir